دژنکتورها از دو قسمت اصلی تشکیل شده است که عبارتند از :
1) محفظه قطع 2) مکانیزم عمل کننده
1) محفظه قطع
محفظه قطع ، محل قطع و وصل جریان میباشد و محفظه ای است با یک کنتاکت متحرک و یک کنتاکت ثابت ، اتصال کنتاکت متحرک و یا جدا شدن آن ازکنتاکت ثابت، همراه با قوس الکتریکی میباشد که با توجه به پیش بینی های بعمل آمده در این محفظه خفه میگردد . انتهای کنتاکتهای ثابت و متحرک تا خارج از محفظه قطع هدایت شده و سیمهای فشار قوی به آن وصل میشوند . از آنجا که قطع کلید معمولا” در هنگام بروز عیب و یا در زیر بار صورت میگیرد ، قوس پدید آمده در هنگام قطع از قوس حاصل در هنگام وصل کلید شدیدتر میباشد . برای اینکه عمل قطع در حداقل زمان و با سرعت کافی صورت پذیرد ، لازم است تا سرعت حرکت کنتاکت متحرک بالا باشد و از مواد عایقی اضافی برای خفه نمودن سریعتر قوس نظیر روغن ، هوای فشرده و غیره استفاده نمود .
با افزایش ولتاژ از 63 kv و بالا رفتن جریان ، فاصله بین دو کنتاکت افزایش یافته ، وسعت و دامنه قوس شدت می یابد بطوریکه خاموش کردن قوس و کاهش زمان قطع کلید مشکلتر میگردد در این حالت برای محدود نمودن طول قوس از چندین محفظه قطع که بطور سری به یکدیگر متصل میگردند استفاده میشود . با این عمل ولتاژ بین کنتاکتها در هر محفظه نسبت به تعداد محفظه های قطع کاهش می یابد در حالیکه جریان عبور کرده از کلید در کلیه کنتاکتها و محفظه های قطع معادل بوده و تغییری نمی یابد . به عنوان مثال چنانچه ولتاژ خط 230 کیلوولت و عمل قطع در دو محفظه قطع صورت گیرد ، ولتاژ واقع بر هر محفظه معادل 115 کیلوولت میباشد در حالیکه جریان بار و یا جریان عبور کرده از محفظه های قطع برابر میباشند . حرکت کنتاکتهای متحرک در دو محفظه قطع ، کاملا” همزمان صورت میگیرد . به همین جهت کلیه کنتاکتهای متحرک در محفظه های قطع از یک مکانیزم عمل کننده مشترک فرمان گرفته و عمل مینمایند .
2) مکانیزم عمل کننده
مکانیزم عمل کننده نیروی لازم جهت حرکت کنتاکت متحرک را تامین مینماید و از طریق یک اهرم ایزوله ، به کنتاکت متحرک متصل و انرژی لازم را از طریق این اهرم به آن منتقل مینماید . همچنین لحظه حرکت کنتاکت متحرک را نیز برای قطع یا وصل کلید کنترل مینماید و فرمان صادر شده از رله های حفاظتی و یا تابلو کنترل ، توسط مکانیزم عمل کننده کلید دریافت شده ، سپس انرژی لازم جهت حرکت کنتاکت محرک به آن داده میشود
برای اینکه حرکت کنتاکت متحرک در حداقل فاصله زمانی پس از دریافت فرمان قطع صورت پذیرد ، انرژی فوق بصورت ذخیره شده و آماده انتقال به کنتاکت متحرک پیش بینی میشود . با صدور فرمان قطع این انرژی به کنتاکت متحرک منتقل و باعث حرکت آن میشود . انرژی فوق توسط موتورها و سایر تجهیزات تولید انرژی به سهولت میتواند تامین گردد ، ولی تامین انرژی توسط این تجهیزات با تاخیر زمانی همراه میباشد . این کار تنها از طریق ذخیره انرژی ممکن است . بطوریکه در لحظه مورد نظر و بدون هیچگونه فاصله زمانی انرژی آماده در اختیار کنتاکت متحرک قرار گیرد . ذخیره انرژی بصورت فنر شارژ شده ، روغن تحت فشار، هوای فشرده انجام میشود. در هنگامیکه کلید باز و بسته میشود فنر و یا روغن توسط موتور الکتریکی یا هندل دستی ، تحت فشار قرار گرفته و مقداری انرژی مکانیکی در خود ذخیره مینماید .
خاموش شدن قوس الکتریکی
قوس حاصل در محفظه قطع کلید هنگامی خاموش میشود که فاصله کنتاکتهای ثابت و متحرک به مقدار کافی جهت خاموش شدن قوس و فاصله ایزولاسیون مناسب برسد . با فاصله گرفتن تدریجی کنتاکتهای متحرک و ثابت طول قوس افزایش یافته ، وسعت و شدت قوس کاهش می یابد . ادامه حرکت کنتاکتهای متحرک ، اختلاف ولتاژ حاصل بین کنتاکتها توانائی برقراری قوس در فاصله بین کنتاکتها را از دست داده ، قوس قطع میگردد .
خاموش شدن طبیعی قوس در لحظات صفر شدن جریان فالت روی میدهد ولی به علت یونیزه شدن فاصله هوایی بین دو کنتاکت و درجه حرارت فوق العاده محفظه قطع در هنگام رسیدن ولتاژ به مقدار ماکزیمم خود مجدداً” برقرار میگردد . خفه شدن کامل قوس تنها در هنگامی روی میدهد که فاصله بین کنتاکتها از فاصله لازم جهت بروز قوس تجاوز نماید . هر چه مدت برقراری قوس کمتر شود ، جریان توسط کلید زودتر قطع میگردد . بهمین جهت خاموش شدن سریع قوس ، بسیار قابل توجه بوده و اهمیت دارد . برای سرعت بخشیدن به یونیزه شدن فضای محفظه قطع و افزایش خاصیت دی الکتریک آن برای فواصل کمتر بین کنتاکتهای متحرک و ثابت ، از مواد با خاصیت دی الکتریک بیشتر در فاصله بین دو کنتاکت استفاده میشود . این مواد عبارتنداز: روغن ، هوای فشرده ، گاز SF6 و غیره .
با افزایش ولتاژ نیاز به سرعت عمل بیشتر است تا حجم کلید حتی الامکان کاهش یابد بطوریکه فاصله بین کنتاکتهای متحرک و ثابت به حداقل رسیده ، قوس سریعتر خاموش گردد . لذا از مواد با خاصیت ایزولاسیون بیشتر نظیر گاز SF6 استفاده میشود . این گاز شش مرتبه از هوا سنگینتر بوده و ترکیب گوگرد و گاز فلوئور میباشد . خاصیت ایزولاسیون این گاز سه برابر هوا میباشد با افزایش فشار گاز خاصیت ایزولاسیون آن تا چند برابر خاصیت ایزولاسیون روغن افزایش می یابد . محفظه قطع کلید انباشته از گاز فوق بوده و قطع و وصل کلید در داخل این گاز انجام میشود . مزیت دیگر این گاز نسبت به روغن در این است که سرعت جابجایی و تحریک این گاز به مراتب بیشتر از روغن است .
لازم به ذکر است که دژنگتور را کلید جریان نیز می نامند.
دژنکتور
